ขันติธรรม
ธรรมะวันหยุด
พระเทพคุณาภรณ์ (โสภณ โสภณจิตฺโต ป.ธ.9) เจ้าอาวาสวัดเทวราชกุญชรวรวิหาร / www.watdevaraj.comขันติ อดทนอดกลั้นต่อหนาว ร้อน หิวกระหาย ความลำบากตรากตรำ ถ้อยคำเสียดแทงอันมากระทบกระทั่ง ให้เจ็บใจ และทุกขเวทนาแรงกล้า อันทำให้เจ็บช้ำลำบาก คือ อดทนต่อเหตุแห่งทุกข์ที่มาถึงเฉพาะหน้าขันติ มีความอดกลั้นเป็นลักษณะ จะรู้ว่ามีขันติก็เพราะยับยั้งใจไว้อยู่ ไม่แสดงอาการไม่เรียบร้อยทางกาย วาจา จะหนาวหรือร้อนก็อดทน จะหิวกระหายก็อดทน จะถูกกล่าวล่วงเกินด้วยวาจา เช่น พูดเสียดแทง หรือด้วยการเบียดเบียน ก็สะกดไว้ จะเจ็บไข้ได้ทุกข์ก็อดกลั้น เมื่อมีสิ่งใดๆ ที่ไม่เป็นที่พึงพอใจมากระทบก็อดทนไว้ อดกลั้นไว้ เรียกว่า มีน้ำอดน้ำทน ไม่ท้อถอยต่อการงานเพราะหนาวร้อน ไม่ตอบสนองเพราะ ถูกล่วงเกิน ไม่กระสับกระส่ายครวญครางเพราะเจ็บไข้ได้ป่วย เป็นต้น
ผู้ประกอบด้วยขันติธรรมดังกล่าวนี้ ชื่อว่ามีความอดทนเป็นเครื่องประดับ ประเสริฐกว่าเครื่องประดับตกแต่งอย่างอื่น เช่น เสื้อผ้า ดอกไม้ ของหอม เพราะสิ่งเหล่านี้ย่อมเหมาะสมในวัยที่ควรเท่านั้น
ส่วนขันติ เป็นเครื่องประดับที่ทำให้เกิดสง่าราศีแก่คนทุกชั้นทุกวัย ไม่จำกัดเพศ พิเศษกว่าเครื่องประดับทั้งหลาย ฉะนั้น นักปราชญ์จึงนิยมใส่ไว้เป็นเครื่องประดับ สำหรับประคับประคองความรู้ให้สมภูมิ
เมื่อตั้งตนอยู่ในขันติธรรมนี้แล้ว ควรใช้วิจารณญาณสอดส่องถึงอานิสงส์ความอดทน เพื่อจะได้เป็นเครื่องปลุกใจ ให้กล้าหาญ เหมือนสิ่งของที่มีคุณค่า ควรรักษาไว้ให้ยั่งยืน ฉะนั้น
ขันติเป็นธรรมอย่างประเสริฐ เป็นบารมีธรรมของพระพุทธเจ้า และเป็นธรรมของพระราชา นักปราชญ์ทั้งหลาย ต้องมีขันติเป็นเครื่องประดับ จึงจะเป็นที่สักการะนับถือของคนทั้งหลาย มีอานุภาพแผ่ไพศาลไปไกลก็เพราะอำนาจขันติสนับสนุน อาจชักนำประชุมชนผู้มีขันติให้ตั้งอยู่ในความดี ติเตียนคำครหา และขจัดความวิวาท พยาบาทปองร้าย อันจะก่อให้เกิดทุกข์ภัยได้
การประพฤติขันติ ในเบื้องต้นอาจจะต้องทนประพฤติไปก่อน เมื่อชำนาญแล้ว ขันติก็เกิดขึ้นทันท่วงที จนไม่รู้สึกยาก โดยปกติสิ่งทั้งปวงในโลกย่อมมีกำลังต้านทานตนเอง เช่น ต้นไม้มีความแข็ง เป็นกำลังดำรงต้นให้ตั้งอยู่ แม้ร่างกายและจิตใจของบุคคลก็มีกำลังต้านทานอยู่ตามธรรมชาติเช่นเดียวกัน
ขันติ คือ การดึงกำลังต้านทานนั้นออกมาใช้งานนั่นเอง ถ้าไม่หมั่นใช้ ร่างกายก็จะอ่อนแอ จิตก็จะอ่อนแอ ถ้าหมั่นใช้และใช้ให้ถูกทางย่อมเพิ่มกำลังต้านทานของร่างกาย และกำลังเข้มแข็งของจิตใจให้มากขึ้น แต่กำลังใจมีความสำคัญยิ่งกว่ากำลังกาย เพราะใจเป็นที่เกิดแห่งขันติ
เมื่อใจไม่มีความอดทน กายก็อดทนไม่ได้ เหมือนอย่างกายปราศจากใจ กิริยา ยืนเดินก็เกิดไม่ได้
ความอดทนทางใจ คือ อดทนต่อการล่วงเกินที่มากระทบ ถ้าไม่มีความอดทน กิเลสก็อาจฟุ้งขึ้นท่วมใจได้ แต่ถ้ามีขันติกำกับใจอยู่ มีกำลังต้านทานอย่างแข็งแรง กิเลสก็จะฟุ้งขึ้นครอบงำไม่ได้ เป็นผู้ชนะกิเลสในใจตนเองได้อย่างแน่นอน
