บทเรียนภาษาอีสาน

[andaman]

แปลหน่อย เฮียชัย

"คำปากเจ้าบอกว่าไหลไหล หัวใจเจ้าบอกว่าเลี้ยวเลี้ยว
เจ้าหากฝังเกี่ยวไว้ในหั้นหมื่นดวง บ่ฮู้ "

... เดี๋ยวก่อนเด้อครับ ... ตั้งสมาธิก่อน ... 

ถ่าคึดบ่ออก ให่ไปถาม อ.มนตรี โคตรคันทา ร.ร.เบญจฯ  อุบลเด้อ อยู่ไกล้กัน  บอกว่าหมู่อยู่กระบี่ฝากถาม

[สหายเล็กน้อย]

แปลหน่อย เฮียชัย

"คำปากเจ้าบอกว่าไหลไหล หัวใจเจ้าบอกว่าเลี้ยวเลี้ยว
เจ้าหากฝังเกี่ยวไว้ในหั้นหมื่นดวง บ่ฮู้ "

... เป็นคนพูดอย่าง แต่ ใจคิดอีกอย่าง ... มีอคติอะไรซ่อนเร้นอยู่ในใจบ้างก็ไม่รู้ ...

... หรือสั้น ๆ... เป็นคนปากอย่างใจอย่าง เจ้าคิดเจ้าแค้น ...

...  ชัวร์ ๆๆๆๆๆๆๆๆ  ... หรือ .... มั่ววววววววว นิ่ม ... คร๊าบบบบบบบบบบบบบ ...  

[Charoon รักในหลวงครับ]

ขอบคุณครับ น้าหายเล็ก ชอบฟัง พูดไม่เป็น

[NatthaphoN_]

ขอบคุณครับ น้าหายเล็ก ชอบฟัง พูดไม่เป็น

ผมลาวแท้ๆยังไมรู้เรื่องเลย

[สหายเล็กน้อย]

... ผมมั่วครับพี่น้อง  ...  ต้องไปถามผู้เฒ่าผู้แก่จึงจะอธิบายถูกตรงๆ ตัว ... 

... เอามาฝากครับพี่น้อง ...

ผญา


คนอีสานมีคำคม สุภาษิตสำหรับสั่งสอนลูกหลานให้ประพฤติตนอยู่ในฮีตคอง (จารีต- ประเพณี) ไม่ออกนอกลู่นอกทาง คำคมเหล่านี้รู้จักกันทั่วไป ในชื่อ "" หมายถึง ปัญญา, ปรัชญา, ความฉลาด, คำภาษิตที่มีความหมายลึกซึ้ง (wisdom, philosophy, maxim, aphorism.)

ผะหยา หรือ ผญา เป็นคำภาษาอีสาน สันนิษฐานกันว่าน่าจะมาจากคำว่า ปรัชญา เพราะภาษาอีสานออกเสียงควบ "ปร" ไปเป็น ผ เช่น คำว่า เปรต เป็น เผต โปรด เป็น โผด หมากปราง เป็น หมากผาง ดังนั้นคำว่า ปรัชญา อาจมาเป็น ผัชญา แล้วเป็น ผญา อีกต่อหนึ่ง

ปัญญา ปรัชญา หรือผญา เป็นกลุ่มภาษาเดียวกัน มีความหมายคล้ายคลึงกัน ใกล้ เคียงกันหรือบางครั้งใช้แทนกันได้ ซึ่งหมายถึง ปัญญา ความรู้ ไหวพริบ สติปัญญา ความเฉลียว ฉลาดปราชญ์เปรื่อง หรือบางท่านบอกว่า ผญา มาจากปัญญา โดยเอา ป เป็น ผ เหมือนกับ เปรต เป็น เผด โปรด เป็น โผด เป็นต้น ผญาเป็นลักษณะแห่งความคิดที่แสดงออกมาทางคำพูด ซึ่งอาจ จะมีสัมผัสหรือไม่ก็ได้

ผญา คือ คำคม สุภาษิต หรือคำพูดที่เป็นปริศนา คือฟังแล้วต้องนำมาคิด มาวิเคราะห์ เพื่อค้นหาคำตอบที่เป็นจริงและชัดเจนว่า หมายถึงอะไร
ผญา เป็นคำพูดที่คล้องจองกัน ซึ่งไม่จำเป็นจะต้องมีสัมผัสเสมอไป แต่เวลาพูดจะ ไพเราะสละสลวย และในการพูดนั้นจะขึ้นอยู่กับจังหวะหนักเบาด้วย
ผญา เป็นการพูดที่ต้องใช้ไหวพริบ สติปัญญา มีเชาวน์ มีอารมณ์คมคาย พูดสั้นแต่กิน ใจความมาก

การพูดผญาเป็นการพูดที่กินใจ การพูดคุยด้วยคารมคมคาย ซึ่งเรียกว่า ผญา นั้น ทำให้ผู้ฟังได้ทั้งความรู้และความคิดสติปัญญา ความสนุกเพลิดเพลิน ยิ่งไปกว่านั้น ยังทำให้เกิด ความรักด้วย จึงทำให้หนุ่มสาวฝนสมัยก่อน นิยมพูดผญากันมาก และการโต้ตอบเชิงปัญญาที่ทำ ให้แต่ละฝ่ายเฟ้นหาคำตอบ เพื่อเอาชนะกันนั้นจึงก่อให้เกิดความซาบซึ้ง ล้ำลึกสามารถผูกมัด จิตใจของหนุ่มสาวไม่น้อย ดังนั้น ผญา จึงเป็นเมืองมนต์ขลัง ที่ตรึงจิตใจหนุ่มสาวให้แนบแน่น ลึกซึ้งลงไป

ภาษิตโบราณอีสานแต่ละภาษิตมีความหมายลึกบ้าง ตื้นบ้าง หยาบก็มี ละเอียด ก็มี ถ้าท่านได้พบภาษิตที่หยาบ ๆ โปรดได้เข้าใจว่า คนโบราณชอบสอนแบบตาเห็น ภาษิตประจำ ชาติใด ก็เป็นคำไพเราะเหมาะสมแก่คนชาตินั้น คนในชาตินั้นนิยมชมชอบว่าเป็นของดี ส่วนคน ในชาติอื่น อาจเห็นว่าเป็นคำไม่ไพเราะเหมาะสมก็ได้ ความจริง "ภาษิต" คือรูปภาพของวัฒนธรรม แห่งชาติ นั่นเอง

การจ่ายผญา หรือการแก้ผญา

การจ่ายผญา แก้ผญา เว้าผญา หรือพูดผญา คือการตอบคำถาม ซึ่งมึผู้ถามมาแล้ว ก็ตอบไป เป็นการพูดธรรมดา ไม่มีการเอื้อนเสียง ไม่มีทำนอง แต่เป็นจังหวะ มีวรรคตอนเท่านั้น ผู้ถามส่วนใหญ่จะเป็นหมอลำฝ่ายชาย คือลำเป็นคำถาม ฝ่ายหญิงจะเป็นฝ่ายตอบ หรือจ่ายผญา ด้วยเหตุนี้จึงมักจะเรียกว่า ลำผญา หรือลำผญาญ่อย เช่น


      (ชาย) ..... อ้ายนี้อยากถามข่าวน้ำ ถามข่าวถึงปลา อยากถามข่าวนา ถามข่าวถึงเข้า (ข้าว) อ้ายอยากถามข่าวน้อง ว่ามีผัวแล้วหรือบ่ หรือว่ามีแต่ชู้ ผัวสิซ้อนหากบ่มี
      (หญิง) ..... น้องนี้ปอดอ้อยซ้อยเสมอดังตองตัด พัดแต่เป็นหญิงมา บ่มีชายสิมาเกี้ยว พัดแต่สอนลอนขึ้น บ่มีเครือสิเกี้ยวพุ่ม พัดแต่เป็นพุ่มไม้เครือสิเกี้ยวกะบ่มี

หมอผญาที่ควรกล่าวถึงในที่นี้ คือ แม่ดา ซามงค์ แม่สำอางค์ อุณวงศ์ แม่เป๋อ พลเพ็ง แม่บุญเหลื่อม พลเพ็ง แห่งบ้านดอนตาล อำเภอดอนตาล จังหวัดมุกดาหาร เป็นต้น

การลำและจ่ายผญา ในสมัยโบราณนั้นจะนั่งกับพื้น คือ หมอลำ หมอผญาและหมอแคน จะนั่งเป็นวง ส่วนผู้ฟังอื่น ๆ ก็นั่งเป็นวงล้อมรอบ หมอลำบางครั้งจะมีการฟ้อนด้วย ส่วนผู้จ่ายผญา จะไม่มีการฟ้อน ในบางครั้งจะทำงานไปด้วยแก้ผญาไปด้วย เช่น เวลาลงข่วง หมอลำชายจะลำ เกี้ยว ฝ่ายหญิงจะเข็นฝ้ายไปแก้ผญาไป นอกจากหมอลำ หมอแคนแล้ว บางครั้งจะมีหมอสอยทำ การสอยสอดแทรกเป็นจังหวะไป ทำให้ผู้ฟังได้รับความสนุกสนาน การจ่ายผญาในครั้งแรก ๆ นั้น เป็นการพูดธรรมดา ไม่มีการเอื้อนเสียงยาว และนั่งพูดจ่ายตามธรรมดา ต่อมาได้มีการดัดแปลง ให้มีการเอื้อนเสียงยาว มีจังหวะและสัมผัสนอกสัมผัสในด้วย ทำให้เกิดความไพเราะ และมีการเป่า แคนประกอบจนกลายมาเป็น "หมอลำผญา" ซึ่งพึ่งมีขึ้นประมาณ 30-40 ปีมานี้

เมื่อกาลเวลาเปลี่ยนไปการพัฒนาของการจ่ายผญาจึงมีมากขึ้น จากการนั่งจ่ายผญา ซึ่งมองกันว่าไม่ค่อยถนัดและไม่ถึงอกถึงใจผู้ฟัง (ด้วยขาดการแสดงออกด้านท่าทางประกอบ) จึงมีการเปลี่ยนมาเป็นยืนลำ ทำให้มีการฟ้อนประกอบไปด้วย จากดนตรีประกอบที่มีเพียง แคน ก็ได้นำเอากลอง ฉิ่ง ฉาบ และดนตรีอื่น ๆ เข้ามาประกอบ จากผู้แสดงเพียง 2 คนก็ค่อย ๆ เพิ่มเป็น 3, 4 และ 5 คน จนมารวมกันเป็นคณะ เรียกว่า คณะหมอลำผญา บางคณะได้มีหางเครื่องเข้ามา ประกอบด้วย


 

[NatthaphoN_]

ได่ฟังฮอดผญา.......แฮงมึนตึบ

[andaman]

แปลหน่อย เฮียชัย

"คำปากเจ้าบอกว่าไหลไหล หัวใจเจ้าบอกว่าเลี้ยวเลี้ยว
เจ้าหากฝังเกี่ยวไว้ในหั้นหมื่นดวง บ่ฮู้ "

... เป็นคนพูดอย่าง แต่ ใจคิดอีกอย่าง ... มีอคติอะไรซ่อนเร้นอยู่ในใจบ้างก็ไม่รู้ ...

... หรือสั้น ๆ... เป็นคนปากอย่างใจอย่าง เจ้าคิดเจ้าแค้น ...

...  ชัวร์ ๆๆๆๆๆๆๆๆ  ... หรือ .... มั่ววววววววว นิ่ม ... คร๊าบบบบบบบบบบบบบ ...  

ผญาบทนี้ เป็นบทของหนุ่มสาวจีบกัน   มันเป็นการเปรียบเปรย   

[Charoon รักในหลวงครับ]

ขอบคุณค่ะท่านสหายเล็ก

[สหายเล็กน้อย]

แปลหน่อย เฮียชัย

"คำปากเจ้าบอกว่าไหลไหล หัวใจเจ้าบอกว่าเลี้ยวเลี้ยว
เจ้าหากฝังเกี่ยวไว้ในหั้นหมื่นดวง บ่ฮู้ "

... เดี๋ยวก่อนเด้อครับ ... ตั้งสมาธิก่อน ... 

ถ่าคึดบ่ออก ให่ไปถาม อ.มนตรี โคตรคันทา ร.ร.เบญจฯ  อุบลเด้อ อยู่ไกล้กัน  บอกว่าหมู่อยู่กระบี่ฝากถาม

...     ... ผมเด็กอัดสามชั้น ครับผม ... 

แปลหน่อย เฮียชัย

"คำปากเจ้าบอกว่าไหลไหล หัวใจเจ้าบอกว่าเลี้ยวเลี้ยว
เจ้าหากฝังเกี่ยวไว้ในหั้นหมื่นดวง บ่ฮู้ "

... เป็นคนพูดอย่าง แต่ ใจคิดอีกอย่าง ... มีอคติอะไรซ่อนเร้นอยู่ในใจบ้างก็ไม่รู้ ...

... หรือสั้น ๆ... เป็นคนปากอย่างใจอย่าง เจ้าคิดเจ้าแค้น ...

...  ชัวร์ ๆๆๆๆๆๆๆๆ  ... หรือ .... มั่ววววววววว นิ่ม ... คร๊าบบบบบบบบบบบบบ ...  

ผญาบทนี้ เป็นบทของหนุ่มสาวจีบกัน   มันเป็นการเปรียบเปรย   

...  แส ... ดง  ว่า ... ผญาบทนี้ผู้หญิงเป็นคนพูดตัดพ้อต่อว่าฝ่ายชาย ...  ว่าต้องกะฟันแล้วทิ้งแน่นอน ...     

[สหายเล็กน้อย]

ขอบคุณค่ะท่านสหายเล็ก

...  ...

...  ต้องขออภัยนะครับ ... ... ผมอาศัยการแปลตรงตัว ...  แต่การนำผญาแต่ละบทไปใช้ในกรณีใดฝ่ายชายหรือฝ่ายหญิงพูดเนี่ย ... ผมไม่รู้จริง ๆ  ... ต้องให้อาจารย์อันดามันเพิ่นชี้แนะเด้อครับเด้อ ... เมื่อก่อนเพิ่นใช้จีบผู้สาวบ่อย  ... 

[NatthaphoN_]

ป๊าดงาม

[andaman]

หืย....ไผ๋ว่าผมเอาผญาจีบสาว  ผญากะว่าบ่เป็น แปลกะบ่ถือ เว้าสาวกะบ่เป็น ย้อนว่าเป็นคนเรียบร้อย ขี้อ้ายขี่อาย..เห้นสาวปากกืกโลด บ่คือเสี่ยพนธ์เด้อ จะแมนคักเผิ่นผู้นี่เรื่องจีบสาว เจ้าคารมณ์คมคาย

[หินเหล็กไฟ]

ผู้สาวทางได๋มาขอบคุณเจ้า  สหายเล็กน้อย มาคืองามแท้  เจ้าคือบ่จีบเอาหละ อิอิอิอิ
ขั่นได้จั่งสี้โลกนี้คือสิเป็นของหน่องผู้เดียวนอ

[andaman]

จั๊กสิเว้าอีหยัง...ย้อนว่าบ่มีคนออนไลน์ เอาไปคนละคะแนนกะแล้วกันเด้อ

[สหายเล็กน้อย]

หืย....ไผ๋ว่าผมเอาผญาจีบสาว  ผญากะว่าบ่เป็น แปลกะบ่ถือ เว้าสาวกะบ่เป็น ย้อนว่าเป็นคนเรียบร้อย ขี้อ้ายขี่อาย..เห้นสาวปากกืกโลด บ่คือเสี่ยพนธ์เด้อ จะแมนคักเผิ่นผู้นี่เรื่องจีบสาว เจ้าคารมณ์คมคาย

... อย่า ๆ ... อย่าออกโต ... ไห่น้องมิมิ ... เว็นดี้ ... แรมใจ ... วุ้นเส้น ...  มายืนยัน ... นั่งยัน ... นอนยัน ... บ่อาจารย์ ... 

ผู้สาวทางได๋มาขอบคุณเจ้า  สหายเล็กน้อย มาคืองามแท้  เจ้าคือบ่จีบเอาหละ อิอิอิอิ
ขั่นได้จั่งสี้โลกนี้คือสิเป็นของหน่องผู้เดียวนอ

... สิเอาขึ้นหิ้งบูซาเลยอ้าย ...